موسسه اطلاعات مرغداری - تقابل مدرنیزاسیون مرغداری‌های تخم‌گذار با مدیریت بازار/ تأمین آب و سوخت از چالش‌های اصلی مدیریت مرغداری‌ها/ تمام وسایلی که مرغداران نیاز

تقابل مدرنیزاسیون مرغداری‌های تخم‌گذار با مدیریت بازار/ تأمین آب و سوخت از چالش‌های اصلی مدیریت مرغداری‌ها/ تمام وسایلی که مرغداران نیاز

آخرین آنفلوآنزایی که مرغداری‌های ایران را درگیر کرد، حدود ۱۲ میلیون مرغ تخم‌گذار را به نابودی کشاند، اما کمتر به سالن‌های پرورش مرغ گوشتی، صدمه زد. برخی اظهار نظرها این موضوع را به ساختار و نحوه شکل‌گیری تأسیسات مرغداری‌های مرغ تخم‌گذار مربوط می‌دانند، اما آیا در واقع اصلاح ساختار این سالن‌ها می‌تواند در کنترل بیماری نقشی اساسی ایفا کند؟ به‌راستی جایگاه مکانیزاسیون و تجهیز سالن‌ها در کجای این مبحث قرار می‌گیرد؟ از طرفی، ارتقای تأسیسات و تجهیزات، به‌طور مستقیم با بحث بازار گره خورده و افزایش تولید محصول نهایی را در پی خواهد داشت. حال چگونه می‌توان این دو مقوله را به لحاظ کیفی و کمی، در راستای حفظ توجیه اقتصادی واحدها متوازن کرد؟

این ها پرسش‌هایی است که در میزگرد ایانا با حضور علی شریفی‌منش رئیس گروه امور مرغ تخم‌گذار وزارت جهاد کشاورزی، رضا ترکاشوند مدیرعامل اتحادیه میهن و سیدناصر موسوی استادیار دانشگاه آزاد، مطرح و به بحث و تبادل نظر گذاشته شد. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی ایانا با این سه کارشناس است.

**************
آقای شریفی‌منش، وضعیت تأسیسات و تجهیزات کنونی مرغ تخم‌گذار در کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

شریفی‌منش: باید پذیرفت که صنعت مرغداری ما سابقه‌ای بیش از ۶۰ سال دارد. بنابراین اکنون بسیاری از ساختمان‌ها و تجهیزاتی که در زمان تأسیس، به روز و کارآمد بودند به تدریج فرسوده شده و از ساختمان آن ها نیز بوی کهنگی می‌آید. این در حالی است که تجهیزات و وسایل مربوط به این صنعت، روزبه‌روز پیشرفت می‌کند و پشت سر هم، دستگاه‌ها مدرن می‌شوند، اما اینکه سهم مرغداری‌های کشور از این مدرن شدن، چند درصد است، جای بحث دارد. بنده در دو مقطع، تمام مرغداری‌های تخم‌گذار را مورد بررسی قرار دادم؛ یکی سال ۸۸ و دیگری سال ۹۳. برآوردها نشان داد که حدود یک‌هزار و ۹۰۰ واحد مرغداری در بخش تخم‌گذار در کشور وجود دارند که از این تعداد ۲۵۰ واحد به پرورش پولت و یک‌هزار و ۶۵۰ واحد نیز به پرورش مرغ تخم‌گذار مشغول هستند. یک‌سوم از این تعداد تأسیسات نو و به‌روز دارند، یک‌سوم فرسوده هستند و یک‌سوم مابقی نیز بینابین بوده و ممکن است تا پنج سال آینده جزو فرسوده‌ها محسوب شوند. باید گفت که تجهیزات بالای ۱۵ سال و تأسیسات بالای ۳۰ سال، جزو امکانات فرسوده تلقی می‌شود. وقتی تأسیسات قدیمی باشد، هم هزینه تولید بالا می‌رود و هم بر عوامل دیگری تأثیرگذار است که به‌طور کلی راندمان افت می‌کند. به‌عنوان مثال، درصد شکستگی تخم‌مرغ بالا رفته، هزینه سوخت به‌دلیل عدم اتوماسیون افزایش می‌یابد، صاحبان مجبور به استفاده تعداد بیشتر کارگر هستند و حتی امکان آلوده شده تخم‌مرغ افزایش می‌یابد. گذشته از این ها در سالن‌هایی با تجهیزات قدیمی در هر مترمربع و در هر طبقه، حدود ۶ مرغ پرورش می‌یابد در حالی که تجهیزات جدید در هرطبقه، امکان پرورش ۱۲ مرغ را فراهم می‌کند؛ یعنی دو برابر. علاوه بر آن، در سالن‌های قدیمی حداکثر سه تا چهار طبقه وجود دارد، اما تجهیزات جدید آن را تا بیشتر از ۱۲ طبقه هم افزایش می‌دهد؛ بنابراین در یک متراژ مشخص، تعداد مرغ‌ها چهار تا پنج برابر می‌شود. در نتیجه مرغ هم رفاه بیشتری داشته و علاوه بر ارتقای درصد تولید، کیفیت نیز افزایش خواهد یافت. به همین دلیل برای مرغداران، تسهیلات ویژه‌ای توسط کارگروه مکانیزاسیون مربوطه تدارک دیده شده تا آن ها به ارتقای سالن‌ها و به‌روز کردن تجهیزات‌شان ترغیب شوند. البته خود مرغداران نیز تا حدود زیادی این تفاوت را درک کرده‌اند و خواهان تغییر هستند، اما هزینه‌ها تقریباً بالاست. برآوردها نشان می‌دهد تعویض قفس و تجهیزات به ازای هر قطعه ۱۴ تا ۱۵ هزار تومان هزینه در بر خواهد داشت. نوسازی تأسیسات نیز برای هر قطعه، حداقل پنج هزار تومان پول می‌خواهد. در نتیجه بیشتر مرغداران نمی‌توانند هزینه‌های گفته شده را بپردازند؛ مگر از روی اضطرار.

البته تعدادی از واحدهای فرسوده از دور خارج شده‌اند. به‌عنوان مثال، یک مرغداری که پیش از این فاصله مطمئنی از شهر داشته، بعد از گسترش شهرسازی و نزدیک شدن خانه‌های مسکونی به آن، دیگر محیط زیست و شهرداری اجازه فعالیت به آن را نمی‌دهد. بنابراین امکان بازسازی این واحد در همان نقطه وجود ندارد. یا مرغداری‌هایی هستند که صاحب‌شان فوت کرده و ورثه به دلیل نداشتن توافق، تولید را متوقف کرده‌اند که این ها نیز جزو واحدهای فرسوده حساب شده‌اند. به هر ترتیب، باید برنامه‌ای منظم برای به‌روزرسانی آن ها تدوین کرد. البته روند آن آغاز شده و همچنان ادامه دارد.

ترکاشوند: با توجه به عمر مفید تجهیزات، همواره نوسازی باید در دستور کار باشد. بیش از ۶۰ سال از تاریخچه این صنعت می‌گذرد و فرسودگی تعدادی از واحدها طبیعی است، اما در این میان دغدغه‌ای وجود دارد که بسیار مهم به‌نظر می‌رسد. زیرا بعد از نوسازی، با افزایش ظرفیت تولید مواجه خواهیم بود. در حال حاضر ظرفیت تولید به بیش از یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن می‌رسد در حالی که نیاز کشور ۸۵۰ تا ۹۰۰ هزار تن تخمین زده می‌شود. اکنون تولید به‌گونه‌ای تنظیم شده که سالانه حدود ۹۵۰ هزار تن تخم‌مرغ به بازار عرضه شود؛ بنابراین حدود ۱۰ درصد بیش از نیاز تولید می‌شود که اتفاقاتی مانند شیوع آنفلوآنزا نتواند بازار را تحت تأثیر قرار دهد و دیگری نگه داشتن بازارهای صادراتی؛ بنابراین حدود ۲۵۰ هزار تن از ظرفیت ایجاد شده به‌صورت بهینه استفاده نمی‌شود که با ایجاد فاصله بین جوجه‌ریزی و موارد دیگر تنظیم شده است. به همین دلیل باید روشی را در نوسازی پیش برد تا بخش بازار دچار در هم ریختگی نشود. زیرا تولید بیش از حد نیاز، به نفع تولیدکننده نخواهد بود و در صورت نبود برنامه‌ای مشخص، افزایش تولید بسیار بیش از مقداری است که در مرغ گوشتی اتفاق می‌افتد. مثلاً در برخی واحدها تا سه برابر قبل، حجم بالا خواهد رفت. اگرچه ما بر کاهش هزینه‌ها و ارتقای کیفیت تخم‌مرغ تأکید داریم، اما باید مراقت ظرفیت‌ها بود. البته این موضوع از دفتر طیور وزارت جهاد کشاورزی درخواست شده و در دستور کار کمیته فنی مرغ تخم‌گذار قرار گرفته است. آن ها برای این امر ضابطه تعریف و ابلاغ کردند. مطابق این ضابطه، تولید باید به گونه‌ای باشد که افزایش ظرفیت، خارج از چارچوب تعیین‌شده، ارائه نشود. به‌عنوان مثال، آن هایی که ۱۰ یا ۱۵ هزار قطعه پرورش می‌دهند و در واقع پایین‌تر از مرز تولید اقتصادی یعنی ۳۰ هزار قطعه هستند، افزایش تولیدشان بعد از به‌روزرسانی تا ۳۰ هزار قطعه مجاز است، اما برای ظرفیت‌های بالاتر از این هم درصدبندی شده و ضابطه خود را دارد و برای این منظور ستاد مکانیزاسیون وزارت جهاد کشاورزی، اعتباری در نظر گرفته است و واحدهای مرغ تخم‌گذار می‌توانند از آن که مانند یارانه است، استفاده کنند. به هر حال اگر بخواهیم به روزرسانی واحدها را دنبال کنیم، باید به یاری مرغدار رفته و با پشتیبانی مالی از فعالان، وضعیت واحدها را به نقطه‌ای مطلوب برسانیم.

آقای موسوی به‌نظر شما چگونه می‌توان مرغدار را به مدرن‌سازی تجهیزات سالن‌ها مجاب کرد؟

موسوی: حقیقت این است که بین واحدهای مختلف در صنعت مرغداری مانند گوشتی، تخم‌گذار و مادر و ... از لحاظ ساختاری تفاوت‌هایی وجود دارد. خوشبختانه در بخش تخم‌گذار، عملکرد واحدها به نسبت بهتر بوده و در مقایسه با استانداردهای جهانی میانگین قابل قبولی دارند. به غیر از افت‌های تولید که معمولاً در پیک تولید اتفاق می‌افتد. یکی از عوامل تحریک‌کننده ارتقای تجهیزات، قیمت بالای نیروی کار است. به همین دلیل بیشتر کشورهای اروپایی و آمریکایی به اتوماسیون رو می‌آورند، اما در ایران قیمت نیروی کار به نسبت پایین‌تر است. در عین حال، به‌نظر می‌رسد در بخش تخم‌گذار بسیاری از کشورها با مدرن‌سازی بر خلاف کشور ما به سمت کاهش ظرفیت و افزایش رفاه و آسایش می‌روند. در کاتالوگ‌های قدیمی پرورشی که برای تراکم هر قطعه مرغ، ۳۵۰ سانتی‌متر مربع در نظر می‌گرفتند، اما اکنون این متراژ، در اروپا عمدتاً تا بیش از ۵۰۰ سانتی‌مترمربع است. این موضوع برای رفاه حال پرنده و کاهش استرس اهمیت دارد. هرچند شاید در حال حاضر رعایت چنین ضوابطی برای کشور ما زود باشد، اما برای آینده می‌توان به این مسئله اندیشید. به غیر از هزینه کارگری، به‌نظر می‌رسد قیمت سوخت نیز عاملی تعیین‌کننده در تصمیم‌گیری مرغدار برای خریدن تجهیزات جدید باشد و مرغدار رغبت زیادی برای بهبود وضعیت عایق‌بندی یا اتوماسیون و رعایت استانداردها ندارد. حمایت مالی دولت و آموزش مرغداران نقش مهمی در ترغیب مرغداران به نوسازی و تجهیز سالن دارد.

به‌طور کلی، در بخش تخمگذار بیشترین مشکلات عملکرد در فصول زمستان و تابستان دیده می‌شود. به‌نظر می‌رسد که فارم‌ها در بخش عایق‌بندی، به یک اصلاح اساسی نیاز دارند. در تهویه نیز مزارع وضعیت خوبی ندارند، این در حالی است که با تجهیز سالن‌ها می‌توان مصرف سوخت بسیاری از سالن‌های تمخگذار کشور به غیر از مناطق سردسیر و غربی کشور را به صفر رساند و نیازی به هیتر نیست. در رابطه با فصول گرم نیز باید قبول کرد که ساختار سالن‌ها شرایط خوبی برای مقابله با استرس گرمایی ندارند. بنابراین تهویه و عایق‌بندی، دو مسئله‌ای است که تقریبا در مرغداری‌های تخم‌گذار نیاز به بازنگری دارد. درباره تغییر ساختار سالن‌ها با سیستم‌هایی که اکنون وجود دارند، می‌توان در حالت نیمه‌اتوماتیک هم کار را پیش برد. اینکه اصرار بر فول‌اتوماتیک شدن واحد باشد یا قفس‌ها به کلی تعویض شوند، اگر هدف افزایش ظرفیت نباشد، تغییر قابل ملاحظه‌ای در تولید نخواهد داشت. زیرا در نهایت جمع‌آوری تخم‌مرغ و کود و همچنین سیستم توزیع دان اتوماتیک می‌شود. باید گفت که اثر این ها روی عملکرد آنچنان مشهود نیست و تنها هزینه کارگری را کاهش می‌دهد. به‌نظر می‌رسد به جای سالن‌های مرغ تخم‌گذار باید اتوماسیون و کنترل شرایط محیطی را جدی گرفت؛ به‌ویژه در تابستان و زمستان. اکنون قفسی که دستی بوده، در مقایسه با قفس‌های فول‌اتوماتیک، هر دو می‌توانند بازده قابل قبولی داشته باشند. البته در کشورهایی که هزینه کارگری بالاست، این موضوع اهمیت پیدا می‌کند؛ بنابراین با توجه به شرایط کشور و هزینه کارگری اگر افزایش ظرفیت سالن مد نظر نباشد، در حال حاضر سیستم‌های دستی یا نیمه اتوماتیک از نظر اقتصادی قابل قبول هستند. البته قفس‌های فرسوده باید اصلاح یا تعویض شوند.

آقای شریفی‌منش، شما چه نظری در این باره دارید؟

شریفی‌منش: بحث سوخت صحیح است، اکنون متوسط مصرف سوخت برای تولید هر کیلوگرم تخم‌مرغ، ۱۹۰ سی‌سی بوده و این عدد بالاست چون سیستم مرغداری‌های ما اغلب سنتی است. در صورتی که اگر سیستم اصلاح شود، احتیاجی به سوخت نخواهد بود و تنها برای کارهای جانبی مانند حمام کارگرها به سوخت احتیاج خواهد داشت، نه برای گرم کردن سالن. البته پرورش پولت به خاطر شرایط متفاوت، به سوخت نیاز دارد؛ آن هم سه تا ۳,۵ لیتر به ازای هر سه ماه. برای مدیریت بهتر سوخت، اقلیم را به چهار منطقه تقسیم کرده و مرغداری‌ها در هر منطقه تعریف شده است. اقلیم گرم، سرد، معتدل و خشک. بیش ترین سوخت به اقلیم سرد می‌رسد و بنابراین سهمیه‌بندی این ها با هم تفاوت دارد. اما هم‌اکنون پروژه گازرسانی به واحدها در دستور کار قرار گرفته و به‌طور مستمر در حال اجراست. در این صورت احتیاجی به حمل سوخت به مرغداری‌ها نیست و در نتیجه حمل و نقل کاهش یافته و متعاقب آن هزینه‌ها و انتشار بیماری‌ها تا حد قابل توجهی کم می‌شود. زیرا هر چقدر تردد ماشین در واحدها کمتر شود، بیماری نیز کاهش خواهد یافت. این کامیون‌ها با حمل سوخت به مرغداری‌های مختلف، و رفت و آمدهای مکرر در واحدها خطر بزرگی برای انتقال ویروس‌ها تلقی می‌شوند؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین کارها در راستای مدرن‌سازی، گازکشی مرغداری‌هاست و البته هزینه گاز از گازوئیل به مراتب کمتر است.

اما چیزی که از سوخت مهم‌تر به‌نظر می‌رسد، بحث آب است که اصلی‌ترین چالش مرغداری‌ها است. در مرغداری‌های فعلی برای هر مرغ تخم‌گذار، نیم لیتر آب در روز به‌طور متوسط مصرف می‌شود، در صورتی که با سیستم جدید، یعنی نیپل این مقدار به نصف کاهش می‌یابد. تجهیزات قدیمی، علاوه بر مصرف بیشتر آب، پرت دان زیادی هم دارند. به‌طوری که مقدار پرت دان به پنج درصد هم می‌رسد که عدد بالایی است، اما در تجهیزات مدرن، پرت دان وجود ندارد. اشکال دیگر قفس‌های قدیمی علاوه بر پخش شدن دان به خاطر نوک زدن مرغ، این است که به ازای هر قطعه، ۱۰ سانتی‌متر در نظر می‌گیرند. بنابراین ابتدا مرغ‌هایی که جثه بزرگ‌تری دارند، جلو آمده و دان‌های خوب را انتخاب کرده و مرغ‌های ضعیف‌تر باید منتظر بمانند تا بزرگ‌ترها سیر شوند و کنار بیایند، سپس شروع به خوردن کنند. حال در سیستم جدید، آبخوری را پشت مرغ و وسط قفس طراحی کرده‌اند و مرغ به محض خوردن دان، تشنه می‌شود و نیاز به آب دارد. بنابراین مجبور است تا برگردد که آب بنوشد. در همین فاصله جا برای مرغ‌های کوچک‌تر باز شده و به همین دلیل غذا تقریباً به‌صورت یکنواخت بین پرنده‌ها توزیع می‌شود. ضمن اینکه تحرک ایجاد شده برای مرغ بسیار مفید است. ایستادن مرغ در یک مکان، مشکلات بهداشتی مانند تاول سینه یا برخی عوارض پا را در بر خواهد داشت. در هر حال، کاهش هزینه تولید، مهم‌ترین مزیت سیستم‌های مدرن محسوب می‌شود. زیرا در سیستم‌های قدیمی که مثلا ۱۵ هزار قطعه مرغ پرورش داده می‌شود، این مقدار در همان سالن با تجهیزات جدید به ۴۵ تا ۵۰ هزار مرغ افزایش پیدا می‌کند. البته به شرطی که تهویه خوب رعایت شود؛ بنابراین توصیه وزارتخانه، استفاده از سیستم جدید به خاطر مزایای آن است. در قدیمی‌ها امکان آغشته شدن تخم‌مرغ به کود مرغی وجود دارد، اما در قفس‌های جدید تخم‌مرغ به محض تولید از دسترس مرغ خارج شده و آلوده نمی‌شود. ضمن اینکه استحکام قفس‌های جدید امکان بالا رفتن کارگر و کنترل طبقات بالا توسط وی را فراهم می‌کند. حال در سیستم‌های سنتی، کارگر مجبور است یکی، یکی تخم‌مرغ‌ها جمع‌آوری کرده و در نتیجه احتمال آلودگی بالا می‌رود.

موسوی: بحران آب که آقای شریفی‌منش به آن اشاره کرد، بسیار اهمیت دارد. اکنون واحدهایی داریم که مجبورند آب خریداری کنند و این معضل برای مناطق خشک، بسیار بدتر است و اتفاقاً تعداد قابل توجهی از واحدهای تخم‌گذار در جاهای خشک و کم‌آب تأسیس شده‌اند. این مشکل در پرورش‌دهندگان مرغ گوشتی چندان به چشم نمی‌آید. زیرا تعداد زیادی از آن ها در مناطق شمالی حضور دارند. در این راستا باید بررسی شود که چند درصد مرغداری‌های تخم‌گذار از تجهیزات قدیمی استفاده می‌کنند و نوسازی آن ها به‌ویژه در بخش سیستم آبخوری قفس چه تعداد در کاهش مصرف آب تأثیر دارد.

آقای ترکاشوند گفت که باید ظرفیت تولید را با بازار هماهنگ کرد؛ وزارت جهاد کشاورزی چه تدبیری اندیشیده تا این دو مقوله به موازات هم پیش رود؟

شریفی‌‌منش: هم‌اکنون همانطور که پیش از این نیز عنوان شد، ظرفیت و توان تولید بیش از نیاز مصرفی بوده و مقدار تولید ۲۵ درصد پایین‌تر است. هرچه مصرف اجازه دهد، تولید نیز ارتقا پیدا می‌کند. از آنجا که تخم‌مرغ را نمی‌توان مانند دیگر کالاها ذخیره کرد، محصول به دست آمده در همان فصل باید مصرف شود. دستورالعملی برای پرورش مرغ تخم‌گذار و جوجه‌ریزی آن نوشته شده که طبق آن میزان مرغ برای هر سال نوشته می‌شود. مرغ‌مادری‌ها هم موظفند به همین مقدار تولید کرده و پرورش‌دهندگان نیز بر اساس زمان‌بندی محصول به بازار عرضه می‌کنند. البته اتحادیه میهن هم کنترل را در دست دارد. در زمان مازاد با حذف زودتر گله‌ها و در هنگام کمبود با با نگهداری یکی، دو ماه بیشتر بازار به تعادل می‌رسد. خوشبختانه کمبودی نداریم و همیشه در برنامه‌ریزی‌ها سه تا چهار سال آینده را در نظر می‌گیریم.

مدرن کردن سالن‌ها چه تأثیری در قیمت تخم‌مرغ دارد؟

ترکاشوند: اگر واحدی بخواهد از پایه شروع کند و سرمایه‌گذاری جدید کاملاً مکانیزه و اتوماتیک باشد، قطعاً قیمت تمام‌شده کاهش خواهد یافت، اما تا جایی که ممکن است باید از امکانات موجود بهره برد تا هزینه‌های تولید افزایش پیدا نکنند. به‌طورکلی سالنی که با تکنولوژی روز مجهز شده و ظرفیت بالاتری نسبت به واحدهای هم‌اندازه خود دارد، قیمت تمام شده کمتری خواهد داشت و البته امکان صادرات بیشتر. بحث ما فقط تجهیز و نوسازی واحدهای قدیمی نیست. ما ضرورت‌های و الزاماتی می‌خواهیم که باید به طور جدی آن را دنبال کنیم. سال گذشته که آنفلوآنزا به مزارع هجوم آورد، خسارت زیادی به مرغداران مرغ تخم‌گذار وارد کرد و جالب اینجاست که معمولاً همه ساله مناطق به‌خصوصی به‌ویژه تهران، البرز و قم بیشترین درگیری را دارند. این باید آسیب‌شناسی شود. حتی در برخی سال‌ها دو بار شاهد این بیماری در مناطق گفته شده هستیم. دلیل اصلی آن را باید در وضعیت‌هایی جست‌وجو کرد که با شرایط موجود، همخوانی ندارد. به غیر از توسعه منطقی و غیرمنطقی شهرها که به مرغداری‌ها نزدیک شده‌اند، چند تکه شدن واحدها به خاطر عدم توافق ورثه نیز بسیار مهم است. زیرا بعضی از آنها که یک واحد بزرگ بودند، اکنون مثلاً به سه واحد تبدیل شده و همه‌شان دیواربه‌دیوار هم هستند. در نتیجه مدیریت هرکدام متفاوت است و اصول فنی و بهداشتی به طور کامل و یکپارچه رعایت نمی‌شود. با نزدیک شدن سکونت‌گاه‌ها و سایر صنایع به مرغداری‌ها کم‌کم ترددها افزایش یافت و روابط بین آنها نیز بیشتر شد. همین کود مرغداری‌ها هم عامل مهمی در انتشار آلودگی است که در صورت برخورداری از ویروس، واحدهای نزدیک به هم را به‌راحتی درگیر می‌کند. اگر مشکل برطرف نشود، مسلما سال آینده نیز همین مسئله تکرار می‌شود. به همین دلیل نباید به‌راحتی از کنار آن گذشت. ما پیشنهاد دادیم به وزارت جهاد کشاورزی تا در اصلاح ساختار واحدها فکری اساسی شود. برخی‌ها در جایگاه خودشان و برخی با انتقال به مکانی دیگر. این طرح توسط وزارتخانه تأیید شد و به ستاد بحران کشور رفت تا در دستور کار دولت قرار بگیرد. البته منابعی هم برای واحدهایی که مرتب با آنفلوآنزا درگیر می‌شوند، در نظر گرفته‌اند. از آنجا که تفاوتی بین طیور گوشتی و تخم‌گذار نسبت به حساسیت در مقابل آنفلوآنزا نیست؛ بنابراین پرسش ایجاد می‌شود که چرا خسارت بخش تخم‌گذار بیشتر از گوشتی است؟ باید واقع‌بین بود و حقیقت را دید. این موضوع به ساختار فیزیکی مرغداری‌ها مربوط می‌شود.

آقای موسوی از نظر شما چرا آنفلوآنزا بیشتر در مزارع تخم‌گذار نفوذ می‌کند؟ در صورتی که واحدهای گوشتی هم مشکلات تولیدکنندگان تخم‌مرغ مانند چند قطعه شدن زمین یا پیشرفت شهرسازی در حوالی خود را دارند.

موسوی: این در تخصص من نیست، دامپزشک باید نظر دهد.

شریفی‌منش: همان ماشین سوخت که در واحدهای گوشتی تنها یک‌بار قبل از دوره تردد دارد، برای مجموعه تخم‌گذار که بیش از دو سال طول دوره است، رفت و آمد بیشتری خواهد داشت. یا کود که در واحدهای گوشتی تا پایان دوره آن را جمع‌آوری نمی‌کنند، در بخش تخم‌گذار دائماً باید کود از سالن خارج شود و امکان انبار کردن آن نیست. همین مسائل آلودگی را به‌راحتی منتقل می‌کند. واحدی را می‌شناختم که ضوابط قرنطینه‌ای را به شدت رعایت می‌کرد، اما به‌دلیل کود آلوده‌ای که مرغداری دیگری به فاصله سه کیلومتری آن در بیرون مزرعه ریخته بود، آن واحد نیز درگیر آنفلوآنزا شد.

آیا ضوابطی برای تردد کامیون‌ها تعریف شده است؟

شریفی‌منش: از وقتی شیوع آنفلوآنزا به گله‌های طیور خسارت زد، جلسات متعددی بین مسئولان ذی‌ربط برگزار شد که درباره تدوین ضوابط تردد کامیون‌ها در مرغداری بحث می‌شود. قرار است در این زمینه اصولی تنظیم شود که مهم‌ترین آن حمل و نقل کود است.

ترکاشوند: اتفاقاً بیشترین مشکل ما همین کود است. تا به حال یک نظام‌نامه برای تردد ماشین‌هایی که کود را از مرغداری‌ها خارج می‌کند و دان می‌آورد، تعریف نشده و این وسایل ردیابی نمی‌شوند. اگر نظامی برای آن وجود داشت، معلوم می‌شد که چه کامیونی وارد چه مرغداری شده؛ نه اینکه هر کدام هر جا که خواستند تردد کنند. کود را برمی‌دارند به مزارع جنوب حمل می‌کنند، سپس به بندر رفته و با همان کامیون، بار سویا به تهران می‌آورند تا موقع برگشت خالی نباشد. لازم است که این موضوع اصلاح شود.

شریفی‌منش: کود واحدهای تخم‌گذار برای مزارع پسته عالی است. بیشتر این مزارع هم در جنوب کشور هستند؛ بنابراین کامیون‌ها مجبورند کود را تا آن مناطق حمل کرده و برای برگشت، دان از جنوب می‌آورند. این یک معضل است. البته با گازکشی واحدها همانطور که گفته شد، یک سری مشکلات حل می‌شود، اما مسئله دیگر، تعداد زیاد کارگر در سیستم‌های قدیمی است. این ها به هر حال اهل روستاهای اطراف مرغداری هستند و معمولاً بعد از فراغت از کار، با هم در ارتباطند. در مراسم جشن و عزا یا میهمانی‌های خانوادگی، معاشرت و دید و بازدید آن ها به‌راحتی می‌تواند ویروس را از یک مرغداری به مرغداری دیگر بفرستد. نمونه آن در قم اتفاق افتاد؛ مجلسی که بعد از ردیابی مشخص شد عامل انتشار ویروس بوده است. زیرا واحد مربوط به هر کارگری که در آن مراسم شرکت کرده بود، با آنفلوآنزا درگیر شد.

ترکاشوند: البته نمونه‌هایی هم بوده‌اند که حساسیت زیادی در این مورد داشته‌اند و اجازه نداده‌اند که بیماری به واحدشان نفوذ کند. یکی از همین مرغداری‌های بزرگ، در مدتی که ویروس هجوم آورده بود، کاملا خود را قرنطینه کرد و حتی خودش به مزرعه رفت و آمد نداشت و پسرش که شبانه روز در واحد مستقر بود، تمام کارها را به عهده گرفت. حقوق کارگرها را هم به شرط ماندگاری در واحد افزایش داد. تنها یک روز در هفته به کارگران اجازه خروج می‌داد و ورود آن ها نیز با رعایت موازین بهداشتی بود. این واحد خوشبختانه درگیر نشد و توانست به سلامت از خطر عبور کند. اما مسلماً همه مرغداران این شرایط را رعایت نمی‌کنند.

شریفی‌منش: حتی باید از کارگر مرغداری تعهد بگیرند که در خانه خودش مرغ و خروس یا قناری نگهداری نکند. زیرا آنه ا یکی از عوامل انتشار آنفلوآنزا به داخل واحد صنعتی تلقی می‌شوند.

ترکاشوند: البته بیشتر مرغداران این موضوع را درک کرده‌اند و کمتر مرغداری است که نسبت به آن حساسیت نداشته باشد.

تردد کامیون‌ها در مزارع مرغداری، برای کشورهای دیگر چگونه است؟

شریفی‌منش: البته آنفلوآنزا در کل دنیا وجود دارد و تنها مختص ایران نیست. وقتی کشور ما در تولید تخم‌مرغ سابقه طولانی و مقام زیر ۱۰ دارد، نمی‌تواند از آنچه در دنیا اتفاق می‌افتد، مستثنی باشد. در همین هلند چند هفته پیش دوباره آنفلوآنزا هجوم آورد و محموله‌ای که قرار بود از آنجا به ایران بیاید، کنسل شد. این موارد بسیار پیش آمده و بارها خواسته‌ایم که محموله‌های مربوط به طیور را وارد کنیم، اما به خاطر بیماری چند ماه به تعویق افتاده است. با این حال سعی ما بر کنترل بیشتر و جلوگیری از نفوذ بیماری است.

آیا مدرن شدن تجهیزات و تأسیسات، می‌تواند به کاهش ترددهای ضروری کمک کند؟

موسوی: تردد برای ورود نهاده‌ها و سوخت، یا خروج تخم‌مرغ و کود را نمی‌توان به‌راحتی کنار گذاشت. با مدرن شدن تجهیزات نیز ادامه خواهد داشت. با این حال ساختار مرغداری‌های جدید معمولاً اصول قرنطینه و ورود و خروج افراد و تردد وسایل نقلیه در نظر گرفته می‌شود.

ترکاشوند: مرغداری‌های مدرن، حصارهای مخصوصی دارند که مسیر ورود و خروج آن ها مشخص است. حوضچه ضدعفونی‌کننده نیز عامل مهمی در کاهش انتقال ویروس تلقی می‌شود که ممکن است بسیاری از واحدهای قدیمی این امکانات را نداشته باشند.

ارزیابی شما از کارخانه‌های تولید تجهیزات مرغداری چیست؟ آیا می‌توانند نیاز داخلی را تأمین کنند؟

شریفی‌منش: تقریباً تمام وسایلی که مرغداران نیاز دارند، در داخل کشور ساخته می‌شود. با این حال برای ایجاد رقابت در کیفیت، ورود تجهیزات خارجی ممنوع نبوده و یک تعرفه معقول بدون مالیات دارند. این باعث می‌شود تا همه افراد وسایل را از خارج کشور وارد نکنند و توازنی بین این دو برقرار باشد. در مقابل، تولیدکننده داخلی هم نمی‌تواند هر جنسی را که خواست تولید کند. زیرا اگر کیفیت داخلی افت کند، مرغدار به سمت اجناس خارجی متمایل می‌شود. اتفاقاً مرغدارها در این زمینه به هم اطلاع‌رسانی می‌کنند؛ بنابراین حق انتخاب با مرغدار است.

موسوی: اما به‌نظر می‌رسد نمایندگی برخی شرکت‌های خارجی به ویژه کمپانی‌های ترکیه‌ای، قیمت‌هایی ارزان‌تر از تولیدات داخلی دارند. البته دلیل آن هم یارانه‌ای است که دولت ترکیه برای تولیدکنندگانش در نظر گرفته است. پرسش اینجاست که با این تعرفه چرا آن ها ارزان‌تر به فروش می‌رسند؟

شریفی‌منش: با این حال استقبال از شرکت‌های داخلی بسیار بالا بوده و تا به حال کارخانه‌ای در این زمینه ورشکست نشده است. در ضمن، اطمینان خاطری که تولیدکننده مرغ و تخم‌مرغ از شرکت‌های داخلی دارد بسیار بیشتر است، زیرا آن ها خدمات پس فروش بهتری ارائه می‌دهند و نظارت دقیق‌تری دارند.

ترکاشوند: در هر شرایطی، همانطور که تخم‌مرغ تولید داخل برای ما اولویت دارد، تجهیزات داخلی نیز دارای اولویت است، اما به هر حال آن ها هم باید در راستای ارتقای کیفیت تجهیزات تولیدی و به‌روزرسانی آن ها کوشا باشند.

مرغداری‌ها را از نظر تهویه چگونه ارزیابی می‌کنید؟

موسوی: عمده پارامترهای محیطی پرورش مرغ با سیستم تهویه کنترل می‌شود و بیش از ۷۰ درصد سوخت را می‌توان با تهویه مناسب کاهش داد. تهویه عاملی تعیین‌کننده در بازدهی تولید، کنترل بیماری‌ها و سلامت پرنده محسوب می‌شود. تهویه معمولاً برای زمستان و تابستان، دو مدل جداگانه هستند و با توجه به شرایط آب و هوایی کشور، هر دو مدل برای ایران لازم است. اما مشکل اینجاست که بیشتر سیستم‌های تهویه بر مبنای سیستم تهویه تابستانه طراحی شده‌اند و در زمستان مشکلات آغاز می‌شود. زیرا در صورت استفاده از تهویه تونلی در فصول سرد، برای یکدست شدن هوای سالن، تهویه زیادی لازم است و در نتیجه مصرف سوخت بالا می‌رود. در تابستان هم تهویه‌های تونلی موجود خوب عمل نمی‌کند. البته خوشبختانه مسائل بخش تخم‌گذار کمتر از مرغداری‌های گوشتی است. در همین لحظه اگر به مرغداری‌های اطراف تهران بروید، می‌بینید که عمدتاً استرس گرمایی دارند. مشکل بیشتر آن ها با تهویه مناسب و سیستم خنک‌کننده درست قابل حل است. به‌نظر می‌رسد مهم‌تر از همه سیستم اتوماسیونی است که کارگر محور نبوده و کنترلی دقیق داشته باشد.

شریفی‌منش: بیش از ۶۰ شرکت در کارگروه مکانیزاسیون وجود دارند که تولید‌کننده می‌تواند از میان آن ها وسیله مورد نیاز خود را انتخاب و درباره آن آموزش ببیند.

ترکاشوند: در مجموع، مرغداران از نوسازی واحدها رضایت داشته‌اند. بسیاری از انها به سمت اتوماسیون رفته‌اند تا هزینه‌های جاری خود را کاهش دهند و موفق هم شده‌اند. بنابراین خود مرغدار به این سمت و سو متمایل است.

موسوی: البته سیاست‌های کلان دولت هم باید به کمک مرغدار آمده و مثلاً با واقعی شدن قیمت سوخت و حمایت مالی، انگیزه آنها را بالا ببرد تا به کاهش هزینه‌ها بیش از پیش بیانجامد.

ترکاشوند: از ابتدا هم هدف همین بوده که قیمت سوخت به بالای یک‌هزار تومان برسد، اما شرایط کشور ما پیچیده است. زیرا در بخش‌های دیگر نیز از گازوئیل استفاده می‌شود و بیشتر آن ها آمادگی برای افزایش قیمت ندارند.

شریفی‌منش: البته کارگروهی در وزارتخانه تشکیل شده که این موضوع را پیگیری می‌کند.