موسسه اطلاعات مرغداری - اصلاح نژاد طيور مقاوم به استرس گرمايي

باشگاه مهندسان علوم دامی , 28 ارديبهشت 1389 ساعت 9:13

بيشتر شركتهاي مهم اصلاح نژادهاي طيور ، دركشورهاي با آب و هواي معتدل ( كانادا ، فرانسه ، آلمان ، هلند ، بريتانيا و ايالات متحده) فعاليت مي كنند . با اينحال بخش اعظم توليدات طيور دنيا در مناطق خشك و گرمسيري صورت مي گيرد . در اين مناطق ، علاوه بر دوره هاي بلند مدت حرارتي بيش از سي درجه سانتيگراد رطوبت فوق العاده اي نيز وجود دارد.

سئوالي كه در اينجا مطرح مي شود اين است كه چگونه گله هاي تجاري پرورش يافته در مناطق سرد و معتدل ، براي شرايط پرورشي در تمام دنيا و با شرايط آب و هوايي متفاوت ، مناسب مي باشند؟ آيا اين پرندگان، ماده ژنتيكي لازم براي تحمل اين شرايط گوناگون را دارا هستند؟ آيـا مي توان سـويه هايي با مقاومت حـرارتي بـالا پرورش داد ؟
در اين قسمت به بررسي راهكارهاي عملي براي اصلاح پرندگان مقاوم به حرارت مي پردازيم ؛ اما پيش از وارد شدن به بحث ، ذكر اين نكته ضروري است كه پرورش نژادهاي مقاوم به استرس حرارتي – به تنهايي – به معناي پرورش يك گله تجاري خوب نيست، در گله هاي تخمگذار ، صفات ديگر مانند توليد تخم مرغ ، بلوغ جنسي ، اندازه تخم مرغ ، كيفيت پوسته ، كيفيت مغز تخم مرغ ، مقاومت به بيماريها ، بـــاروري ، قابليت هچ ، اندازه ي جثه و مصرف خوراك ( ضريب تبديل ) نيز بايست بهبود يافته و يا حفظ شوند . در گله هاي گوشتي نيز كيفيت و كميت گوشت ، بافت گوشت و سرعت رشد را نيز بايست در نظر گرفت ، در غير اين صورت پرورش اين پرندگان صرفه اقتصادي نخواهد داشت .

اگر صفت تحمل حرارتي ، به روش كلاسيك كمي – ژنهاي فراوان با اثرات كوچك بر اين صفت – به وراثت برسد مي توان با وارد كردن اين صفت در چندين لاين اجداد آنگونه كه در بيشتر گله هاي تجاري آميزشهاي دو ، سه يا چهار طرفه صورت مي گيرد ، از هتروزيس ها استفاده نمود . به عنوان يك صفت كمي ، بهتر و موثرتر است كه در سنين پايين تر تست هاي مقاومت به حرارت بعمل آمده و در سنين بالاتر ، پرندگان مقاوم را انتخاب كرد.

در آزمايشي براي بررسي ميزان مقاومت در برابر استرسهاي حرارتي ، مرغ سينا ( پرنده ي بومي صحراي سينا (Bedioum) ) را همراه با تعدادي لگهورن سفيد ، تحت شرايط كنترل شده مورد سنجش قرار دادند . با اينكه تعداد پرندگان مورد آزمايش زياد نبود، مرغ بومي سينا، در حرارتهاي بالا ( بيش از 44 درجه سانتيگراد ) ماندگاري بيشتري نسبت به لگهورن داشت . ولي لگهورن سفيد ، به خاطر صفت زادآوري بيشتر ، تخمگذاري بسيار بيشتري در شرايط حرارتي يكسان نسبت به همنوع بومي خود داشت .

در مطالعات بعدي مشخص شدكه نتاج حاصل از آميزش مرغ لگهورن با پرنده ي سينا ، ميزان تخمگذاري و درصد ماندگاري بيشتري داشتند. بااينجال اندازه تخمهاي توليدي كوچك بود : مهمترين نتيجه حاصل از اين تحقيقات اين بود كه مي توان در برنامه هاي اصلاحي براي پرورش نژادهاي مقاوم به استرس حرارتي ، از پرندگان بومي همان مناطق استفاده كرد .

با اينكه طيور بومي، تحت شرايط جغرافيايي منطقه و با مديريت توليد مناسب ، توليد بيشتري نسبت به شرايط روستايي دارند ، اما توليد آنها در شرايط تجاري ، قابل مقايسه با گله هاي اصلاح نژاد شده نيست . بيشتر محققين بر اين باورند كه بايست صفات پرندگان بومي سازش يافته با آب و هواي منطقه را در برنامه هاي اصلاح و دو رگ گيري به كار برد ، چرا كه پرندگان بومي فاقد صفات قابليت توليد بالا هستند .( صفتي كه در گله هاي تجاري اصلاح شده وجود دارد )

تفاوتهاي نژادي در مقاومت به استرس حرارتي :

از دهه 1930 به بعد مطالعات فراواني بر روي اختلافهاي نژادي در مورد مقاومت به استرس حرارتي صورت گرفته است . لگهورن سفيد (White leghorn) نسبت به نژادهاي سنگين وزن تر مانند

رد آيلندرد (Rod Island Red) ، پليموت راك خال خالي (BPR) و پليموت راك سفيد (WPR) تحمل بيشتري نسبت به حرارتهاي بالاتر دارد ./ وراثت پذيري صفت پايداري در استرس حرارتي بالا بوده و از 45/0-30/0 متفاوت است.

ژنهاي ماژور موثر در مقاومت گرمايي طيور :

ژنهاي متعددي هستند كه بر مقاومت گرمايي پرندگان موثر مي باشند . برخي ژنها مانند ژن غالب" گردن لخت "(Naked neck (Na)) با كاهش مقدار پوشش پر ، مستقيما بر اين صفت تاثير گذارند در حاليكه ژنهاي ديگر مانند ژن مغلوب وابسته به جنس "كوتولگي " (Dwarfism (dw)) با كاهش جثه و در نتيجه كاهش برون ده متابوليكي بدن ، براي اين صفت تأثير گذارند . در اينجا برخي ژنهاي مهم و بالقوه را كه در مقاومت پرندگان در برابر شرايط حرارتي موثرند ذكر ميكنيم كه :

الف ) ژن "گردن لختي" (Na):

ي ژن اتوزومي با غلبه ناقص هر چند اين ژن گردن لختي غالب كامل نمي باشد ، از ظــاهر پرنده (فنوتيپ) براحتي قابل تشخيص است . پوشش پر در هموزيگوت (NaNa) چهل درصد و در هتروزيگوت (Nana) سي درصد كمتر مي باشد . قسمتهاي سر و گردن به استثناي اطراف تاج ، قسمت قدامي ستون مهره ها و دو ناحيه در طرفين شانه ها لخت و بدون پر هستند . به طور خلاصه طيور گوشتي حامل ژن (Na) كه در نواحي گرمسيري ( با متوسط دماي بيش از 30 درجه ) زندگي ميكنند ، داراي جثه ي بزرگتر ، ضريب تبديل بهتر ، تا حدودي گوشت بيشتر ، ماندگاري بيشتر در دماهاي بالاتر و كانيباليسم پايين تر هستند . هموزيگوتها در وزن بدن و ضريب تبديل ، نسبت به هتروزيگوتها برتري دارند .

در گله هاي مرغ مادر تست شده در نـواحي گرمسيري ، ژن (Na) علاوه بر افزايش مقاومت به حرارت، باعث افزايش توليد تخم ، ضريب تبديل بهتر، بلوغ جنسي زودتر ، تخمهاي بزرگتر با شكافها و تلفات كمتر در مقايسه با پرندگان ژنوتيپ (nana) مي شود .

در برابر اين مزايا ، تلفات جنيني ( قابليت هچ كمتر )- بخصوص در پرندگان هموزيگوت (NaNa) ممكن است افزايش يابد . در مورد هر گونه استفاده تجاري از اين ژن مي بايست ضررهاي حاصل را در برابر اثرات مثبت ژن بالانس نمود . يك راه حل ممـكن در ايـن مورد ، انتخاب افـراد با قابليت هـچ بالا در گلـه هاي داراي ژن (Na) مي باشد .

2) ژن پر فرفري (Frizzle):
يك ژن اتوزومي با غلبه ناقص ژن (F) باعث پيچش و رشد پرها به صورت دوراني در سطح بدن مي شود در هموزيگوتها ، شدت پيچش پرها بيشتر است و سطح صافي در پرها وجود ندارد . در هتروزيگوتها چنين شدت پيچش وجود ندارد .
در مورد ژن F و اثر آن در مقاومت پرندگان نسبت به استرس حرارتي اطلاعات كمي موجود است . با اينحال شواهدي وجود دارد كه ثابت مي كند وجود اين ژن درگله هايي كه در شرايط گرم و مرطوب پرورش مي يابند مفيد مي باشد . اين ژن باعث كاهش خاصيت عايق پرها ( كاهش وزن پر ) ، باعث تهويه بهتر در سطح بدن و در نتيجه تابش حرارتي بهتر از سطح بدن مي شود .
هارن كيسو در سال 1988 توانست با بك كراسهاي متوالي ژن F را وارد لاين دو منظوره تخمگذار قهوه اي نمايد . نرهاي هتروزيگوس (Ff) اين لاين پدري ، با ماده هاي يك لاين پر توليد ( با ژنوتيپ ff ) آميزش داده شدند . نتايج حاصل در دو شرايط آب و هوايي متفاوت ، يكي با دماي 20-18 درجه سانتيگراد و ديگري بيش از 32 درجه نگهداري شده و توليد آنها مورد آزمايش قرار گرفت .
در محيط گرمتر ، پرندگان حامل ژن F ، در طي دوره توليد 364 روزه ، به طور متوسط ، 24 عدد تخم بيشتر نسبت به پرندگان هموزيگوس مغلوب توليد مي كردند ، در حاليكه در محيط سردتر ، اين پرندگان به طور متوسط سه تخم بيشتر توليد مي كردند . علاوه بر اين ژن F به طور مطلوبي بر روي وزن تخم مرغ ، ضريب تبديل و ماندگاري در دماي بيش از 30 درجه مؤثر مي باشد . علاوه بر اين ژن (F) هتروزيگوت ، باعث كاهش 40 درصدي وزن پر به هنگام كشتار مي شود .
3) ژن"كوتولگي" (Dwarfism):

يك ژن اتوزومي با غلبه ناقص مهمترين اثر ژن كوتولگي اين است كه باعث كاهش 34 درصدي وزن بدن در نرها و 32-26 درصد در ماده هاي هموزيگوت مي شود .
‍
گزارشاتي مبني بر مزاياي مرغهاي ريز جثه (dwdw) بر مرغهاي معمولي (DW W) در شرايط گرم موجود مي باشد . استفاده از اين ژن در والدين ماده مرغان گوشتي ( بخصوص در اروپا ) صرفه اساسي در مصرف خوراك و هزينه هاي نگهداري به همراه داشته است .
كاهش نسبتا ناچيز رشد خروسهاي گوشتي هتروزيگوت (Dw dw) حاصل از تلاقي نر (Dw Dw) * ماده (dww) با مخارج كم پرورش مرغ مادر گوشتي جبران پذير است .
4) پــر در آوري آهستــه (K) ژن غـالــب وابسته به جنس :
از اين ژن به نحو گسترده اي در تعيين جنسيت سويه ها و نژادهاي مختلف استفاده مي شود پرهاي اوليه و ثانويه پرندگان مغلوب (kw or kk) در زير بالها بخوبي رشد مي كنند، در حاليكه در جوجه هاي غالب (Kk , Kw) چنين نيست . در اين سري دو آلل ديگر نيز وجود دارند كه هر دو نسبت به ژنوتيپ وحشي (k) غالب مي باشند ولي استفاده تجاري ندارند.

عـلاوه بر اين از ســـايـر مزاياي ژن (K ) مي توان به مــوارد زير اشاره كرد :
1) كاهش احتياجات پروتئيني
2) كاهش ذخيره چربي در دوره جواني
3) افزايش دفع حرارتي در طي رشد اوليه كه تمامي موارد فوق مي توانند بر افزايش مقاومت حيوان در برابر استرسهاي حرارتي ، موثر باشند .
ژنهـاي ديگر
ژنهاي فراواني وجود دارند كه مي توانند به طيور براي مقاومت در برابر استرسهاي گرمايي كمك نمايند.
- ژن مغلوب پر ابريشمي (h):
مي تواند با تاثير بر سطح پرهاي حيوان، بازتاب حرارتي و دفع حرارت از سطح بدن حيوان را افزايش دهد .
- ژن غالب تاج نخودي (P)
با كاهش اندازه ي پا، كاهش اندازه ي تاج و همچنين ايجاد تغييراتي در ساختار پوست حيوان ، به مقاومت حيوان برابر شرايط تنش زاي حرارتي كمك فراوان مي كند .
- لوكوس چند آللي مغلوب وابسته به جنس پوست رنگي (id) بر بازتاب حرارتي از سطح پوست و پوشش حيوان موثر است .
با اينحال تابه امروز تحقيقات جدي درزمينه استفاده از اين ژنها در سطح گله هاي تجاري صورت نگرفته است .